Centralno obilježavanje 20 godina od martovskog pogroma, koji su nad Srbima, njihovom imovinom i srpskim crkvama na Kosovu i Metohiji izvršili Albanci, biće održano danas u Gračanici kada je planirano otkrivanje spomenika ubijenima.
Iz Doma kulture Gračanica najavljeno je da je program obilježavanja planiran kao svojevrsna nedjelja sjećanja na pogrom, u okviru koje se kroz izložbe fotografija i umjetničkih slika, tribinu, projekciju filma, podizanje spomenika žrtvama i akademiju, sagledavaju razmjere stradanja kojim su Srbi i njihova imovina bili izloženi uništavanju.
U programu učestvuju svjedoci pogroma, umjetnici, učenici i profesori, predstavnici Srpske pravoslavne crkve /SPC/ i zvaničnici državnih institucija.
Planirano je da u 11.30 časova u dvorištu Doma kulture u Gračanici bude otkriven spomenik ubijenima u pogromu, rad akademskog vajara Branislava Ristića iz Štrpca.
Prethodno će u 11.00 časova u manastiru Gračanica biti služen parastos, te položene bijele ruže ispred instalacije “nestali” u dvorištu Doma kulture.
Svečana akademije planirana je za 12.00 časova, na kojoj će učestvovati predstavnici Eparhije raško-prizrenske, Kancelarije za Kosovo i Metohiju Vlade Srbije, načelnik kosovskog okruga Srđan Popović, Ansambl “Venac”, Prizrenski bogoslovi, Hor muzičke škole “Stevan Mokranjac”, Baletska škola Gračanica, kao i sami svjedoci i učesnici u stradanju tokom pogroma.
Organizatori programa “Pogrom – Nagrađeni zločin” su Dom kulture Gračanica i Galerija umjetnosti Priština, a pokrovitelji Kancelarija za Kosovo i Metohiju Vlade Srbije, Ministarstvo kulture Srbije i Skupštine grada Priština /izmještene u Gračanicu/.
Martovski pogrom koji su nad srpskim narodom prije 20 godina izvršili Albanci, po razmjerama i posljedicama spada u red jednog od najvećih mirnodopskih zločina u novijoj evropskoj istoriji, koji mnogi uporećuju sa nacističkom “Kristalnom noći”, a i nakon 20 godina počinioci su ostali većinski nekažnjeni.
Pogrom nad srpskim civilima, kojim je dovršen proces getoizacije Srba, organizovali su teroristička Oslobodilačka vojska Kosova /OVK/ i albanski ekstremisti, ali su većinom ostali nekažnjeni, žrtve se ignorišu, izvršioci čak i javno opravdavaju, a iseljavanje nealbanskog stanovništva sa Kosova i Metohije se nastavlja do danas.
U ovom najvećem etničkom čišćenju Srba nakon NATO agresije 1999. godine, prema podacima OEBS-a, ubijeno je 19, a raseljeno 4.500 ljudi, od kojih se većina nije vratila u svoje domove, spaljeno je 39 crkva i manastira, spaljene su i srušene 934 kuće.
Srpske stanove po gradovima niko do sada nije računao niti se njihov broj zna. Tučeno i maltretirano je oko 900 osoba, te su uništena mnoga srpska crkvišta i vjerska obilježja, groblja i spomenici.
Prema izjavi tadašnjeg portparola UNMIK-a Dereka Čepela, u nemirima je učestvovalo više od 50.000 Albanaca, dok je jedan funkcioner Stejt departmenta izjavio da martovski događaji nisu bili spontani, da su ih započeli ekstremisti, a da je u njima na kraju učestvovalo oko 70.000 ljudi.
Etnički je očišćena Priština, a Čaglavica, prvo selo i do tada najstabilnija srpska enklava južno od Prištine, ubrzo je postalo veliko albansko prigradsko naselje.
Srbi su protjerani iz Prizrena, Đakovice, Peći, Uroševca, Štimlja, Podujeva, Gnjilana, Lipljana, Obilića, Kosovog Polja, Bresja, Svinjara, isto kao iz povratničkih metohijskih sela Belo Polje, Biča i Grabac.
Osim napada na Srbe, Albanci su napadali i snage KFOR-a i UNMIK-a, tako da je veliki broj pripadnika ovih snaga teže ili lakše povrijeđeno.
Tokom Pogroma protjeran je veliki broj Srba i drugog nealbanskog stanovništva, spaljene su njihove kuće i oskrnavljeni su srpski kulturno-istorijski spomenici, od Srba je etnički očišćeno šest gradova i devet sela, i to se sve dešavalo u prisustvu međunarodne misije, odnosno 30.000 pripadika Kfora, 3.000 Unmika i 6.000 takozvane kosovske policije.
Neposredan povod za pogrom bilo je objavljivanje vijesti o davljenju trojice albanskih dečaka u rijeci Ibar, u selu Čabra, u srpskoj opštini Zubin Potok, za šta su albanski i svjetski mediji lažno okrivili Srbe iz susjednog sela Zupče.
Albanci su sproveli hajku, organizovano nasilje, koje su pokrenuli u svrhu potpunog etničkog čišćenja Kosova i Metohije od Srba, a ocjenjuje se da je eskalacija nasilja imala za cilj i vršenje pritiska za dobijanja statusa Kosova i Metohije kao nezavisne države.
Kada je riječ o ljudskim žrtvama u Pogromu, u velikim sukobima u Kosovskoj Mitrovici ubijena je Jana Tučev, na terasi svog stana od snajperskog hica poginuo je Borivoje Spasojević, u zapaljenoj prizrenskoj Bogosloviji stradao je Dragan Nedeljković, u selu Drajkovce ubijeni su Dobrivoje Stolić i njegov sin Borko.
U Gnjilanu su popaljene sve srpske kuće, ubijen je Boban Perić, u Kosovskoj Kamenici iz automobila sa srpskim registarskim tablicama izvučen je i teško pretučen Jugoslav Savić, koji je nekoliko dana kasnije, od posljedica prebijanja, preminuo u vranjskoj bolnici.
Sve što je služilo Srbima u Kosovu Polju uništeno je, a iz svoje kuće izvučen je Zlatibor Trajković i, naočigled njegove supruge Rade, poliven benzinom i zapaljen, poslije čega je preminuo, a u Lipljanu je stradao Nenad Vesić, raseljeno lice iz sela Konjuh iz okoline Lipljana.
Nikada u svojoj istoriji Srpska pravoslavna crkva, za tako kratko vrijeme, nije pretrpjela teži udarac.
Najdramatičnije je bilo u Prizrenu gdje su spaljeni Saborni hram Bogorodice Ljeviške iz 12. vijeka, Crkva Svetog Spasa iz 14. vijeka, Saborni hram Svetog velikomučenika Georgija iz 19. vijeka, Crkva Svetog Nikole Tutićeva iz 14. vijeka, Crkva Svetog Georgija Runovića iz 15. vijeka, Crkva Svete Nedelje iz 14. vijeka, Crkva Svetog Pantelejmona iz istog perioda i Crkva Svetih Kozme i Damjana iz 14. vijeka.
Zapaljen je manastir Svetih arhangela, a bratstvo od sedam monaha je evakuisano, istovremeno albanski ekstremisti su zapalili i zgradu Bogoslovije “Kirilo i Metodije” i zgradu Episkopije, u kojoj se nalazilo sjedište vladike raško-prizrenskog.
U podrumu izgorjele Bogoslovije pronađeno je ugljenisano telo Dragana Nedeljkovića iz Prizrena, a 18. marta, kod njemačke baze KFOR-a u Prizrenu, došlo je do sukoba između ekstremnih Albanaca i međunarodnih mirovnih snaga, kada su Albanci pokušali da uđu u bazu u kojoj je bilo sklonjeno 58 Srba, ali je njihov napad odbijen.
Najteži udarac je pretrpjela Bogorodica Ljeviška u Prizrenu i njen najvredniji živopis, portreti srpskog i evropskog srednjeg vijeka, koji je spaljen, među kojima Hristos Prizrenski i Bogorodica s kotaricom.
Stradali su i vrijedna zbirka ikona u Crkvi Svetog Đorđa, kao i živopis i ikonostas donijet iz Sentandreje, opljačkane i druge crkve u Prizrenu, Kosovskoj Mitrovici, Štimlju, Vučitrnu, Uroševcu i drugim mjestima zahvaćenim pogromom, a potpuno uništen najvažniji ikonostas u Prištini, nastao u majstorskim radionicama u Debru.
Uništene su knjige i biblioteke, pa je zabilježeno da je dio kaldrmisane prizrenske ulice u starom naselju Potkaljaja bio zatrpan uništenim knjigama, zapaljene su knjige u hramu Svetog Save u južnom dijelu Kosovske Mitrovice, u episkopskoj rezidenciji i Bogosloviji “Sveti Kirilo i Metodije”, u manastiru Svetih arhangela u Kosovu Polju, u Osnovnoj školi “Sveti Sava”, u srednjoškolskom centru u Obiliću…
Najdrastičniji primjer sistematskog uništavanja grobalja u pogromu jeste monaško groblje opljačkanog manastira Devič u Drenici, koje su Albanci srušili i u sitne komadiće pretvorili svaki nadgrobni spomenik, spaljeno je srpsko povratničko selo Belo Polje, gdje su Albanci po srpskim grobljima otvarali, lomili i iz zemlje izvaljivali stare nadgrobne krstove.
Na starom groblju kod Crkve Svetog Nikole u Prištini polomljena je većina krstova, a urušene su i mermerne ploče koje su pokrivale grobna mjesta i pale na posmrtne ostatke.
Prema izvorima UN, poslije okončanja sukoba 1999. godine sa Kosova i Metohije protjerano 236.000 Srba, Roma i Albanaca, dok su se ostali povukli u seoska i mala gradska geta čuvana žicom i vojnicima Kfora, da je uništeno 148 crkava i manastira, oteto je i nestalo 1.080 Srba i Roma, od kojih 500 nije pronađeno, a za mnoge od njih sumnja se da su završili kao žrtve trgovine organima.
I nakon svega toga na Kosovu i Metohiji se dogodio najgori zločin, poznat kao Pogrom.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, X nalogu i Youtube kanalu – www.ntvarena.com