Danas je petak, 16. oktobar, 290. dan 2020. Do kraja godine ima 76 dana.
1430. – Rođen škotski kralj Džejms Drugi, nazvan Džejms gnjevnog lica, koji je uspostavio vlast nad rivalskim plemićkim frakcijama. Time je učvrstio autoritet krune, uspješno nastavljajući posao koji je započeo njegov otac DŽejms Prvi. Ubili su ga Englezi 1460. tokom opsade zamka Roksburg.
1758. – Rođen američki filolog i leksikograf Noa Vebster, simbol leksikografske tradicije u SAD. Objavio je 1806. “Sažeti rječnik engleskog jezika”, a 1828. rječnik koji i sada nosi njegovo ime. Izuzetno obimne “potomke” Vebsterovih rječnika smatraju najboljim rječnicima savremenog engleskog jezika.
1793. – Pogubljena francuska kraljica Marija Antoaneta, supruga Luja Šesnaestog i kćerka austrijske carice Marije Terezije. Kad je 1789. izbila Francuska revolucija, postala je jedna od najomraženijih ličnosti. Pripisana joj je ironična poruka gladnom narodu: “Ako nemate hljeba, jedite kolače”. Pod optužbom da je vezama sa bečkim dvorom izdala Francusku, pogubljena je na giljotini pred 300.000 Parižana.
1813. – Počela trodnevna “Bitka naroda” kod Lajpciga, u kojoj su se snage francuskog cara Napoleona Prvog Bonaparte našle pod udarom udruženih saveznika – Rusije, Pruske i Austrije. Francuska armija je potučena, a 19. oktobra saveznici su zauzeli Lajpcig. Poslije poraza Napoleon se povukao preko Rajne i nekoliko mjeseci kasnije bio je prisiljen da abdicira.
1837. – Srpski knez Miloš Obrenović ukinuo kuluk – besplatan rad seljaka za nahijske starješine i sveštenstvo. U tome se pretjerivalo, što je bilo povod za odmetanje seljaka u hajduke. Kuluk je više puta zabranjivan, ali su ukazom kneza Miloša ukinuti svi njegovi vidovi, osim kuluka za održavanje puteva i mostova.
1846. – Američki ljekar Džon Voren prvi put u istoriji hirurgije upotrijebio etar za veći operativni zahvat, uklonivši tumor pacijentu u Opštoj bolnici “Masačusets” u Bostonu.
1854. – Rođen engleski pisac irskog porijekla Fingal O'Flaerti Vils, poznat kao Oskar Vajld, koji je kršio konvencije i davao maha nekonformizmu i u životu i u literaturi. Isticao je da je umjetnost autonomna i amoralna. U zatvoru u Redingu, u kojem je dvije godine izdržavao kaznu zbog homoseksualizma, napisao je “Baladu o redinškoj tamnici” i duboko iskren životni obračun “De profundis”. Poslije izlaska iz zatvora 1897, pod imenom Sebastijan Melmot živio je u Parizu, gdje je umro 1900. Ostala djela: roman “Slika Dorijana Greja”, komedije “Važno je zvati se Ernest”, “Lepeza ledi Vindermir”, “Idealan muž”, zbirka priča “Zločin lorda Artura Sejvila i druge priče”, drame “Saloma” /na francuskom jeziku/, “Vera”, “Vojvotkinja od Padove”.
1886. – Rođen izraelski državnik David Grin, poznat kao David Ben Gurion, vođa borbe za stvaranje Izraela i prvi premijer jevrejske države od 1948. do 1953. i ponovo od 1955. do 1963. Iz rodne Poljske je 1906. otišao u Palestinu i bio među pionirima seljačkog kolektivizma i radničkog pokreta. Osnovao je 1920. Histadrut /Savez sindikata/, a 1930. Izraelsku radničku partiju /MAPAI/, stranku laburističkog tipa. Kao premijer, od različitih gerilskih grupa je stvorio izraelsku armiju i zastupao čvrstu liniju prema agresiji okolnih arapskih zemalja.
1888. – Rođen američki pisac Judžin Gledston O'Nil, tvorac moderne američke drame, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1936. Njegove drame odlikuju realizam i žestina koja katkad prerasta u brutalnost. Drame i trilogija “Elektri priliči crnina”, u kojoj je klasičnu grčku temu o Edipu primijenio na moderan svijet, odnosno američko društvo u vrijeme građanskog rata, donijeli su mu svjetsku slavu. Ostala djela: drame “Iza horizonta”, “Ana Kristi”, “Sva božija djeca imaju krila”, “Veliki bog Braun”, “Car DŽons”, “Dugo putovanje u Evropu”, “Žudnja pod brijestovima”.
1908. – Rođen albanski diktator Enver Hodža, šef vladajuće Partije rada Albanije od 1948. do smrti 1985. Između dva svjetska rata bio je sekretar kraljevskog poslanstva Albanije u Briselu. Jedan je od osnivača Komunističke partije Albanije 1941. Podržavao je politiku Informbiroa od 1948. do 1956. i diktatorsku koncepciju Josifa Visarionoviča Džugašvilija /Staljina/, čak i poslije 20. kongresa Komunističke partije SSSR na kojem su osuđeni Staljinovi metodi. Kasnije je postao privrženik Pekinga, ali se razišao i sa kineskim komunistima, potpuno izolujući zemlju. Izgradio je primitivni, autoritaran sistem zasnovan na represiji i fizičkim eliminacijama neistomišljenika, ali i saradnika za koje je posumnjao da bi mogli da ugroze njegovu ličnu vlast. Bio je zagovornik velikoalbanskih teritorijalnih pretenzija prema Jugoslaviji.
1910. – Jedan od pionira srpskog vazduhoplovstva Ivan Sarić pred više hiljada znatiželjnika izveo u Subotici let drvenim “monoplanom” koji je sam konstruisao. Uzdigao se na visinu od 30 metara i u širokom luku obletio konjičko trkalište. Sarićev “monoplan” čuva se u Muzeju vazduohoplovstva u Surčinu.
1925. – Potpisan garantni pakt Njemačke, Belgije i Francuske o međusobnom poštovanju granica, koji je nacistička Njemačka pogazila 15 godina kasnije kad je okupirala te dvije zemlje.
1927. – Rođen njemački pisac Ginter Gras, koji je svjetski uspjeh postigao već prvim romanom “Limeni doboš”, ispoljivši vitalnu pripovjedačku snagu, egzaktno fiksiranje malograđanske sredine u vrijeme nacizma, jedak cinizam i grotesku kojima razgolićuje društvene konvencije i ideologiju. U javnom životu često se upuštao u žestoke polemike i osporavanja, posebno politike vlade u Bonu, optužujući je, na primjer, da vodi “varvarsku politiku” prema strancima i da Tursku snabdijeva oružjem kojima Ankara “uništava sopstveni narod”, zbog čega se “stidi sopstvene zemlje” koja sve svodi na privredne kriterijume. Ostala djela: romani “Limbur”, “Pseće godine”, “Lokalna anestezija”, “Susret u Telgteu”, “Široko polje”, novela “Mačka i miš”, drame “Poplava”, “Plebejci uvježbavaju ustanak”, zbirke pjesama “Čvorište pruga”, “Ispitan”. Nobelovu nagradu za književnost dobio je 1999. godine.
1946. – Njemačke nacističke vođe Međunarodni sud u Nirnbergu osudio na smrt zbog ratnih zločina u Drugom svjetskom ratu, uključujući šefa diplomatije Joahima fon Ribentropa i načelnika štaba Vrhovne komande oružanih snaga nacističke NJemačke feldmaršala Vilhelma Kajtela. Rajhsmaršal Herman Gering, takođe osuđen na smrt, ubio se u zatvorskoj ćeliji prethodnog dana.
1949. – Porazom prokomunističke Demokratske armije u Grčkoj okončan trogodišnji građanski rat.
1964. – Kina izvela prvu eksploziju atomske bombe, postavši peta zemlja svijeta koja raspolaže nuklearnim oružjem.
1964. – Aleksej Nikolajevič Kosigin, poslije smjenjivanja Nikite Sergejeviča Hruščova, sastavio novu sovjetsku vladu.
1968. – Moskva i Prag potpisali sporazum o ostanku sovjetskih trupa u Čehoslovačkoj, koje su s jedinicama drugih zemalja Varšavskog pakta ušle u tu zemlju 21. avgusta 1968. i srušile reformističkog šefa Komunističke partije Aleksandra Dubčeka i njegovu vladu.
1973. – Nobelova nagrada za mir dodijeljena državnom sekretaru SAD Henriju Kisindžeru i njegovom partneru u pregovorima Le Duk Tou, ali je političar Sjevernog Vijetnama odbio nagradu.
1978. – Poljski kardinal Karol Vojtila izabran za 264. poglavara Rimokatoličke crkve kao prvi neitalijanski papa poslije 456 godina, koji je potom uzeo ime Jovan Pavle Drugi.
1980. – Umro italijanski političar Luiđi Longo, prvi predsjednik Komunističke partije Italije, koji je poslije smrti jednog od osnivača partije Palmira Toljatija 1964. postao njen generalni sekretar, a 1972. predsjednik. Član partije je od osnivanja 1921. i predvodio je antifašističku borbu u sjevernoj italijanskoj provinciji Pijemont. Poslije hapšenja pod fašističkim režimom Benita Musolinija 1923. i 1924, emigrirao je 1926. i bio je jedan od inicijatora stvaranja pakta sa socijalistima 1934. radi borbe protiv fašizma. Pod ilegalnim imenom Galo u Španskom građanskom ratu, u kojem je ranjen, bio je generalni inspektor Internacionalnih brigada. Poslije poraza republikanaca u Španiji interniran je u koncentracioni logor u Verneu, odakle je izručen na zahtjev italijanskih vlasti. Po puštanju s robije 1943. bio je jedan od vođa oružane borbe protiv fašista u Drugom svjetskom ratu.
1981. – Umro izraelski general i političar Moše Dajan, briljantni pobjednik u ratu protiv Arapa u junu 1967, u kojem je Izrael, poslije vojnih provokacija Egipta, za nekoliko dana zaposjeo Sinaj, Gazu, Zapadnu obalu i Golansku visoravan. Kao 14-godišnjak 1929. je postao član “Hagane”, ilegalne jevrejske vojne organizacije, a u sastavu britanskih snaga se od 1937. do 1941. borio protiv Arapa u rodnoj Palestini. U Drugom svjetskom ratu 1941. je izgubio oko u bici protiv trupa francuske marionetske vlade u Siriji. Od 1953. do 1958. bio je načelnik Generalštaba izraelske armije, a od 1959. do 1964. ministar poljoprivrede i jedan od prvaka vladajuće partije “Mapaj”, iz koje je izašao 1965. Ministar odbrane bio je 1967. i ponovo 1973. i 1974, kad je podnio ostavku. Šef diplomatije postao je 1977, ali se 1979. povukao zbog neslaganja s premijerom Menahemom Beginom o politici prema Arapima.
1982. – Umro italijanski operski pjevač Mario del Monako, nazvan “tenorom epohe”. Zahvaljujući izuzetnom glasu i izvanrednom osjećaju za scenu, stekao je ogromnu popularnost i priznanje kritike.
1983. – Umro srpski slikar i likovni kritičar Mihailo Petrov, jedan od vodećih učesnika u velikom preobražaju umjetnosti u Jugoslaviji između dva svjetska rata. Bio je profesor Akademije primijenjenih umjetnosti u Beogradu. Ilustrovao je mnogobrojne knjige.
1984. – Crnački anglikanski biskup Johanesburga Dezmond Tutu dobio Nobelovu nagradu za mir, kao druga istaknuta ličnost crnačke većine u Južnoj Africi kojoj je dodijeljena ta nagrada. Bivši predsjednik Afričkog nacionalnog kongresa Albert Džon Lutuli dobio je tu nagradu 1960.
1995. – Vođa takozvane Nacije islama Luis Farakan pred milion okupljenih crnaca na mitingu u Vašingtonu opisao SAD kao društvo bjelačke supremacije.
1996. – Na stadionu u glavnom gradu Gvatemale poginulo 78 i povrijeđeno više od sto ljudi u stampedu nastalom poslije pokušaja navijača bez karata da se probiju na tribine da bi posmatrali kvalifikacioni meč za svjetsko fudbalsko prvenstvo.
2003. – Danas je Svjetski dan hrane, ustanovljen 1979. godine. Tog dana 1945. godine UN su osnovale Organizaciju za hranu i poljoprivredu /FAO/.
2003. – Umro je mađarski bokser Laslo Pap, prvi koji je na Olimpijskim igrama tri puta uzastopno osvajao zlatne medalje.
2007. – U saobraćajnoj nesreći na auto-putu Zagreb-Beograd, kod Nove Gradiške, poginuo je makedonski pjevač Toše Proeski. Rođen je u Kruševu u Makedoniji. Posjedovao je rijetke glasovne mogućnosti i bio je jedan od najpopularnijih pjevača sa prostora nekadašnje Jugoslavije.
2007. – Umrla je britanska glumica Debora Ker, poznata po jednom od najpoznatijih filmskih poljubaca sa Bertom Lankesterom u filmu “Odavde do vječnosti”. Karijeru je počela u lokalnom pozorištu, u rodnoj Škotskoj, da bi prvu glavnu ulogu odigrala u filmu “Major Barbara” 1941. godine. Nominovana je za Oskara za glavnu ulogu čak šest puta da bi konačno 1994. dobila Oskara za životno djelo. Filmovi: “Kvo vadis”, “Julije Cezar”, “Odavde do vječnosti”, “Dobar dan, tugo”, “Kazino rojal”.
