Danas je nedjelja, 15. maj, 135. dan 2022. Do kraja godine ima 230 dana.
1536. – Engleski sud proglasio krivom za preljubu i incest Anu Bolen, drugu ženu kralja Henrija Osmog, i njenog brata lorda Rošfora. Dva dana potom nadbiskup Krenmer je “ustanovio” da je nevažeći taj brak sklopljen 1533, zbog kojeg je Henri Osmi raskinuo veze s rimokatoličanstvom i papom, jer se papa usprotivio braku, a “preljubnica” je ubrzo pogubljena, poslije čega se Henri Osmi još četiri puta ženio.
1571. – Tatarski osvajači zapalili Moskvu.
1767. – Đenova prodala Francuskoj ostrvo Korziku.
1773. – Rođen austrijski knez Klemens Vencel Nepomuk Lotar fon Meternih-Vineburg, koji je kao ministar inostranih poslova i kancelar četiri decenije krojio spoljnu i unutrašnju politiku Austrije, umnogome i sudbinu Evrope. U međunarodnoj politici bio je stub reakcionarnog saveza evropskih vladara “Svete alijanse”, stvorene radi gušenja revolucionarnih pokreta, a u unutrašnjoj je izgradio po zlu čuven “Meternihov sistem” – policijsko-apsolutistički režim koji je gušio svaki nacionalni i slobodarski pokret.
1796. – Trupe francuskog generala Napoleona Bonaparte, koji je u Italiji predvodio dvogodišnju uspješnu vojnu kampanju protiv Austrije, ušle su u Milano.
1848. – Pariski radnici, nezadovoljni politikom buržoaske vlade poslije proglašenja francuske republike, upali su u zgradu parlamenta, raspustili ustavotvornu skupštinu i izabrali revolucionarnu vladu. Uz pomoć vojske buržoazija je uspjela da uguši ustanak i uhapsi sve radničke vođe.
1859. – Rođen francuski fizičar Pjer Kiri, koji je sa suprugom Marijom i Antoan-Anrijem Bekerelom 1903. godine podijelio Nobelovu nagradu za fiziku. S bratom Žakom otkrio je 1880. piezoelektricitet. Proučavao je magnetske pojave, a 1898. je sa suprugom pronašao radioaktivne elemente – polonijum i radijum. Dokazao je 1903. da soli radijuma spontano oslobađaju toplotu. Radovi bračnog para Kiri su temelj moderne nauke o radioaktivnosti i pokazali su da radioaktivnost uglavnom ne zavisi od spoljašnjih uslova.
1886. – Umrla američka spisateljica Emili Dikinson, za života gotovo potpuno anonimna, jer je do smrti objavila samo pet pjesama. Njenih više od hiljadu pjesama, otkrivenih poslije smrti, posthumno je objavljeno u šest tomova. Priređivači su ih podijelili u četiri kategorije: pjesme o prirodi, o vremenu i vječnosti, o ljubavi i o životu. Njena poezija, prodorne introspektivnosti i snažnog mističnog podteksta, pisana izvanredno preciznim i suptilnim stilom, obiluje samoniklom originalnošću.
1891. – Rođen ruski pisac Mihail Afanasjevič Bulgakov, po profesiji ljekar, koji je – zbog nepristajanja da se dodvorava vlastima i služi propagandi kao “inženjer duša”, što se za sovjetske umjetnike podrazumijevalo poslije Oktobarske revolucije – decenijama bio u nemilosti. Žustro je napadan i poslije smrti /1940/, a njegovo djelo potiskivano i prećutkivano. Zbog romana s fabulom iz građanskog rata “Bijela garda”, kasnije dramatizovanog pod nazivom “Dani Turbina”, u kojem je razmatrao istrajnost etičko-estetičkog kodeksa ličnosti u sudbinskim trenucima istorije, bio je meta napada samog Staljina. Sličan gnjev izazvao je romanom “Majstor i Margarita”, štampan u Moskvi tek 1966. Borba za ličnost i stvaralačka prava čovjeka – oštro suprotstavljena “socijalističkoj” ideologiji kolektivizma – karakteristična je i za drame u kojima tu temu ispituje na materijalu građanskog rata, sumorne sovjetske svakodnevice, stvarnosti proteklih epoha i “svijetle” komunističke budućnosti.
Njegov “fantastični realizam”, filozofija života i umjetnosti imali su izuzetno snažan efekat u svjetskim razmjerama i znatno su uticali na sovjetsku literaturu u drugoj polovini 20. vijeka. Ostala djela: pripovijetke “Bilješke mladog ljekara”, “Đavolijada”, “Kobna jaja”, “Pseće srce”, romani “Život gospodina de Molijera”, “Pozorišni roman” /nedovršen/, drame “Bjekstvo”, “Zojkin stan”, “Purpurno ostrvo”, “Adam i Eva”, “Blaženstvo”, “Ivan Vasiljevič”, “Bratstvo licemjera”, “Posljednji dani”, “Batum”, scenariji: “Revizor”, “Mrtve duše”, dramatizacija “Mrtvih duša”, “Rata i mira”.
1909. – Rođen engleski filmski i pozorišni glumac Džejms Mejsn. Filmovi: “Bjegunac”, “Sedmi veo”, “Čovjek u sivom”, “Zvijezda je rođena”, “Julije Cezar”, “Lolita”, “Sjever – sjeverozapad”, “Lord Džim”, “Galeb”, “Ubistvo po narudžbini”.
1911. – Rođen švajcarski pisac Maks Rudolf Friš, liberalni intelektualac, skeptik koji je analizirao duhovne tendencije i protivrječnosti savremenog svijeta. Tragao je za identitetom ličnosti, s pravom na “privatnu” sudbinu u svijetu savremene civilizacije koji pojedincu natura ulogu. Djela: romani “Štiler”, “Homo faber”, “Neka mi ime bude Gantenbajn”, pripovijetka “Montok”, drame “Kineski zid”, “Grof Ederland”, “Don Žuan ili Ljubav prema geometriji”, “Biderman i palikuće”, “Andora”, “Biografija”, knjige dnevnika: “Dnevnici 1946-1949”, “Dnevnici 1966-1971”, koje su spoj činjenica s refleksijama i komentarima.
1914. – Umro srpski književni kritičar i istoričar književnosti Jovan Skerlić, profesor Beogradskog univerziteta, član Srpske kraljevske akademije, najuticajniji kritičar svog vremena. Diplomirao je na Velikoj školi u Beogradu i doktorirao u Lozani. Presudno je uticao na srpsku literaturu, boreći se za realizam i vjerodostojnost književnog djela. Prve radove je objavio u satiričnim i socijalističkim listovima, a zatim se visprenom kritikom – često beskompromisnom i presuditeljskom – najčešće oglašavao u “Srpskom književnom glasniku”, koji je od 1905. do 1907. uređivao s Pavlom Popovićem, a potom sam do smrti. Djela: rasprave i studije “Pogled na današnju francusku književnost”, “Uništenje estetike i demokratizacija umetnosti”, “Francuski romantičari i srpska narodna poezija”, “Srpska književnost u osamnaestom veku”, “Omladina i njena književnost”, “Istorija nove srpske književnosti”, “Jakov Ignjatović”, kraće studije, kritike i prikazi sakupljeni u devet knjiga pod naslovom “Pisci i knjige”.
1914. – Rođen nepalski planinar Namgjal Vangdi, poznat kao Tenzing Norgaj, koji je s Novozelanđaninom Edmundom Hilarijem u maju 1953. prvi osvojio “krov svijeta” – Mont Everest, 8.848 metara visok vrh planinskog masiva Himalaji.
1923. – Velika Britanija kao nezavisnu državu priznala Transjordan pod emirom Abulahom.
1940. – Holandska armija u Drugom svjetskom ratu kapitulirala i predala se njemačkim nacističkim trupama.
1945. – Jugoslavija definitovno oslobođena od okupatora i jedinice Jugoslovenske armije slomile i posljednji organizovani otpor neprijateljskih snaga u Drugom svjetskom ratu. One su njemačkim trupama presjekle odstupnicu, zarobile komandanta grupe armija E general-pukovnika Aleksandera Lera – koji je u aprilu 1941. rukovodio bombardovanjem Beograda – i prinudile ih na predaju. U četvorogodišnjem ratu je poginulo milion i 706.000 Jugoslovena, a zemlja je porušena i opustošena.
1948. – Novostvorenu državu Izrael napali egipatski avioni, a sa sjevera i istoka libanske i jordanske trupe.
1955. – U Beču potpisan Austrijski državni ugovor kojim su SSSR, SAD, Velika Britanija i Francuska obnovile nezavisnost Austrije u granicama od 1. januara 1938, čime je okončana desetogodišnja saveznička okupacija te zemlje, koja je u Drugom svjetskom ratu bila dio Trećeg rajha i čije je stanovništvo u ogromnoj većini svesrdno podržavalo nacističku ratnu mašinu. Ugovor je sadržavao niz zaštitnih odredaba za nacionalne manjine u Austriji, kojih se Beč nije uvjek dosljedno pridržavao, a i obaveza o “vječnoj neutralnosti Austrije” pokazala se kao relativna istorijska kategorija.
1957. – Velika Britanija izvršila prvu probu hidrogenske bombe u centralnom Pacifiku.
1978. – Umro australijski državnik Robert Gordon Menzis, premijer Australije s najdužim stažom, šef vlade kao lider Ujedinjene australijske partije od 1939. do 1941, a potom kao vođa Liberalne partije od 1949. do 1966. Znatno je doprinio jačanju uticaja SAD u Australiji i uvukao je zemlju u Vijetnamski rat, na američkoj strani.
1987. – Umrla američka filmska glumica Rita Hejvort, holivudski seks simbol četrdesetih godina 20. vijeka. Filmovi: “Samo anđeli imaju krila”, “Đilda”, “Dama pod sumnjom”, “Nikad se nećeš obogatiti”, “Dama iz Šangaja”, “Odvojeni stolovi”.
1989. – Sovjetski predsjednik Mihail Sergejevič Gorbačov u Pekingu objavio kraj kinesko-sovjetskih raskola.
1991. – Predsjednik Fransoa Miteran saopštio da je mandat za sastav vlade povjerio Edit Kreson, koja je sutradan kao prva žena u istoriji Francuske preuzela dužnost premijera.
1992. – Muslimanske jedinice u Tuzli napale kolonu Jugoslovenske narodne armije /JNA/ i, prema zvaničnim podacima, ubile najmanje 54 vojnika, a ranile 44, prekršivši dogovor prema kojem je kolona, koja je kao i ostale jedinice JNA napuštala BiH, trebala da mirno ode iz grada. Ponovljen je scenario iz Dobrovoljačke ulice u Sarajevu, koji se desio nepune dvije sedmice ranije: prvi dio kolone je propušten, a drugi je napadnut iz zasjede.
1992. – Hiljade pristalica opozicije u Azerbejdžanu zauzelo u Bakuu zgradu parlamenta i predsjedničku palatu, a dan kasnije je s vlasti zbačen predsjednik Ajaz Mutalibov koji je potom izbjegao u Moskvu.
1996. – Desničarski lider Atal Bihari Vadžpaji postao prvi Hindu nacionalista premijer Indije, pošto je njegova Baratija Džanata partija na parlamentarnim izborima osvojila relativnu većinu.
1999. – Prvi put od početka agresije NATO-a na SRJ iz vazduha napadnuto područje opštine Bor, u kojoj su na meti bili trafo-stanica i skladište “Jugopetrola”. Gađani su i civilni ciljevi u Beogradu, Pančevu, Smederevu, Novom Sadu, Požarevcu, Kragujevcu, Čačku, Boljevcu, Kuršumliji, Uroševcu, Kosovskoj Mitrovici, Prizrenu, Peći, Đakovici, Dečanima.
2001. – Šef UNMIK-a Hans Hakerup potpisao privremeni ustavni okvir za Kosovo i Metohiju i zakazao opšte izbore na Kosovu i Metohiji za 17. novembar.
2001. – Kineski predsjednik se prvi put za posljednjih 46 godina u Pekingu kratko sastao sa zvaničnim predstavnikom Tajvana.
2003. – Skupština Kosova i Metohije je, bez prisustva srpskih poslanika, koji su revoltirani napustili zasjedanje, usvojila Rezoluciju o priznavanju oslobodilačkog rata naroda Kosova za slobodu i nezavisnost.
2003. – Visoki predstavnik za BiH Pedi Ešdaun nametnuo je Zakon o građevinskom zemljištu, kojim će sva bespravna izgradnja na sporno dodijeljenom zemljištu proći reviziju.
2008. – Najmanje 100 ljudi poginulo, a veliki broj je povrijeđen od eksplozije cjevovoda za gorivo tokom radova na putu u nigerijskom selu nedaleko od grada Lagosa.
2010. – Umro Džon Šepard Baron, škotski pronalazač, izumitelj bankomata.
2017. – Umro Oleg Vidov, ruski filmski glumac, reditelj i producent.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, Twitter nalogu i Youtube kanalu – www.ntvarena.com