Danas je nedjelja, 5. septembar, 248. dan 2021. Do kraja godine ima 117 dana.
1568. – Rođen italijanski filozof Tomazo Kampanela, dominikanski kaluđer, utopijski filozof, koji je 27 godina proveo u tamnici. U djelu “Sunčeva država”, napisanom po uzoru na Platona i Tomasa Mora, izložio je shvatanja o idealnom društvu kao nekoj vrsti platonističke komunističke republike.
1638. – Rođen francuski kralj Luj Četrnaesti, nazvan “kralj Sunce”, koji je na prijesto stupio 1643, poslije smrti oca Luja Trinaestog. Vladao je 72 godine, najduže u istoriji Evrope. Vodio je mnoge ratove da bi obezbijedio hegemoniju Francuske i vladao autokratski u duhu prosvijećenog apsolutizma, čiji je začetnik. Sagradio je Versaj i bio mecena mnogih umjetnika. Poslije smrti ostavio je zemlju u velikim privrednim teškoćama – produbljenim tokom vladavine Luja Petnaestog i Luja Šesnaestog – što je krajem 18. vijeka bio jedan od uzroka Francuske revolucije.
1735. – Rođen njemački kompozitor, pijanista i dirigent Johan Kristijan Bah, najmlađi sin Johana Sebastijana, koji je živio i u Milanu i Londonu, pa je nazivan “italijanski Bah” i “engleski Bah”. U Engleskoj se proslavio kao pijanista i organizator muzičkog života i postao muzički učitelj kraljice Šarlot. Značajan je kao kompozitor sonata i koncerata za klavir u rokoko stilu, po čemu je preteča mladog Volfganga Amadeusa Mocarta. Djela: 15 opera, više od 60 simfonija, 37 klavirskih koncerata, 13 uvertira, klavirske sonate, kamerna muzika.
1791. – Rođen njemački kompozitor jevrejskog porijekla Jakob Libman Ber, poznat kao Đakomo Majerber, koji je odigrao vidnu ulogu u stvaranju francuske velike opere. Bio je veoma popularan, ali je njegova muzika izazivala i mnoge polemike. Djela: opere “Hugenoti”, “Afrikanka”, “Robert Đavo”, “Prorok”.
1798. – Otomansko carstvo objavilo rat Francuskoj.
1800. – Malta pala u ruke Britanaca pod admiralom Horejšom Nelsonom, koji je prethodno blokirao francuske trupe na tom sredozemnom ostrvu.
1857. – Umro francuski filozof i matematičar Ogist Kont, jedan od osnivača filozofije pozitivizma i sociologije. Želio je da reformiše nauku, filozofiju i religiju tako da odgovaraju “pozitivnom stadijumu” razvoja društva. Djela: “Kurs pozitivne filozofije”, “Rasprava o cjelini pozitivizma”, “Sistem pozitivne politike”, “Pozitivistički katehizam”.
1860. – Rusija, Velika Britanija, Francuska, Pruska, Austrija i Otomansko carstvo potpisali ugovor o uspostavljanju reda u Siriji poslije masakra koji su nad hrišćanima počinili muslimani.
1888. – Rođen indijski filozof i državnik Sarvepali Radakrišnan, profesor filozofije na univerzitetima u Madrasu, Kalkutu, Čikagu i Oksfordu, ambasador u Moskvi 1939, potpredsjednik Indije od 1952. i predsjednik od 1962. do 1967. Najviše je bio zaokupljen religijom, etikom, istorijom filozofije i kulture i mogućnošću objedinjenja civilizacijskih i kulturnih vrijednosti Istoka i Zapada. Koristeći se komparativnom metodom u istoriji filozofije, nastojao je da pokaže značajnu ulogu indijskog nasljeđa u mogućnoj kulturnoj renesansi jedinstvene svjetske kulture. Djela: “Indijska filozofija”, “Istočna religija i misao Zapada”, “Religija i društvo”, “Kalki ili budućnost civilizacije”, “Istorija istočne i zapadne filozofije”.
1899. – Umro srpski državnik i istoričar Jovan Ristić, vođa srpske Liberalne stranke, jedan od najznačajnijih srpskih diplomata 19. vijeka, član Društva srpske slovesnosti i potom Srpske kraljevske akademije, koji je dvaput bio regent i četiri puta premijer Srbije. Poslije okončanja studija u Francuskoj i na njemačkom univerzitetu u Hajdelbergu vratio se u otadžbinu i ubrzo je postavljen za šefa srpskog poslanstva u Istambulu. Tokom boravka u Turskoj od 1861. do 1867. uspješno je okončao duge pregovore o povlačenju turskih garnizona iz srbijanskih gradova. Potom je postao ministar inostranih poslova Kneževine Srbije, a u razdoblju od 1867. do 1888. bio je, s prekidima, premijer kneževine i kraljevine Srbije.
Namjesnik maloljetnog kneza Milana Obrenovića postao je 1868, a od 1889. maloljetnog kralja Aleksandra Obrenovića. Kao regent kneza Milana najviše je doprinio donošenju novog Ustava 1869, a 1878. je uspješno zastupao Srbiju na Berlinskom kongresu. Odbio je 1881. da potpiše trgovinski sporazum sa Austro-Ugarskom, smatrajući da će takav dokument Srbiju učiniti ekonomski previše zavisnom od “dvojne monarhije”, zbog čega je podnio ostavku na položaj šefa vlade. Po povratku na vlast 1887. i kasnije kao regent kralja Aleksandra nastojao je da Srbija oslonac nađe u Rusiji, a u unutrašnjoj politici je pokušao da suzbije uticaj radikala, ali je položaj regenta napustio 1893. kad je kralj Aleksandar uz podršku radikala izvršio državni udar i zaveo apsolutistički režim.
Djela: “Spoljašnji odnošaji Srbije 1848-1872”, “Diplomatska istorija Srbije za vreme srpskih ratova za oslobođenje i nezavisnost 1875-1878”.
1902. – Rođen američki filmski producent Daril Frensis Zanuk, koji je 1933. osnovao filmsku kompaniju “Tventi senčeri foks”. Bio je producent niza značajnih filmova: “Plodovi gnjeva”, “Sve o Evi”, “Viva Zapata!”, “Najduži dan”, “Korijeni neba”, “Mladi gospodin Linkoln”.
1914. – Njemački vojnici u Prvom svjetskom ratu ubili francuskog pisca i filozofa Šarla Pjera Pegija, jednu od ključnih javnih ličnosti u oslobađanju nevino osuđenog kapetana Alfreda Drajfusa. Kao urednik lista “Petnaestodnevne sveske” razobličio je pozadinu montiranog sudskog procesa Drajfusu kao navodnom njemačkom špijunu. Djela: drama “Jovanka Orleanka”, eseji “Naša mladost”, “Novac”.
1919. – U napadu bjelogardejaca na njegov štab, poginuo ruski revolucionar Vasilij Ivanovič Čapajev, komandant 25. streljačke divizije, legendarni junak Crvene armije u građanskom ratu koji je poslije Oktobarske revolucije izbio u Rusiji. U Prvom svjetskom ratu više puta je odlikovan za hrabrost, a početkom 1918. formirao je odrede za borbu protiv kontrarevolucije.
1939. – SAD proglasile neutralnost u Drugom svjetskom ratu.
1960. – Predsjednik Konga Žozef Kasavubu smijenio vođu nacionalnooslobodilačkog pokreta i premijera Patrisa Lumumbu. Potom ga je izručio separatisti iz provincije Katanga Moizu Čombeu, čiji su ga plaćenici mučki ubili u februaru 1961.
1972. – Palestinski teroristi u Minhenu ubili 11 izraelskih sportista, učesnika Olimpijskih igara, koje su prethodno oteli. U 24-časovnoj pucnjavi na aerodromu poginula su i četvorica terorista i jedan zapadnonjemački policajac.
1977. – Zapadnonjemački teroristi oteli predsjednika Federacije zapadnonjemačke industrije Hansa Martina Šlejera, čije je tijelo pronađeno 19. oktobra 1977. u Francuskoj.
1990. – Premijeri Sjeverne Koreje i Južne Koreje susreli se u Seulu, što su bili razgovori na najvišem nivou ikad održani između dvije zemlje, podijeljene poslije Korejskog rata 1953.
1995. – Francuska izvela prvu u seriji atomskih proba na pacifičkom ostrvu Mururoa, što je izazvalo osudu širom svijeta i masovne proteste, posebno u Australiji i na Tahitiju.
1997. – Na stadionu u glavnom gradu Paragvaja – Asunsionu, u vrijeme održavanja političkog mitinga, usljed iznenadne oluje, srušila se tribina i usmrtila 37 ljudi.
2000. – Predsjednik Akademije nauka i umjetnosti RS /ANURS/ Slavko Leovac umro u Beogradu od posljedica srčanog udara. Leovac je sahranjen 8. septembra u Beogradu.
2003. – U vrijeme požara, koji je izbio tokom pobune zatvorenika u Kazneno-popravnom domu “Dubrava” na sjeveru Kosova, pet lica poginulo, a šest povrijeđeno.
____________________________________________
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, Twitter nalogu i Youtube kanalu – www.ntvarena.com