Danas je srijeda, 5. januar, peti dan 2022. godine. Do kraja godine ima 360 dana.
1589. – Umrla francuska kraljica italijanskog porijekla Katarina de Mediči, kćerka gospodara Firence Lorenca Drugog Medičija, koja je poslije smrti muža Anrija Drugog /Henri/ od 1560. vladala Francuskom kao regentkinja sinova Fransoe Drugog, Šarla Devetog i Anrija Trećeg. Tokom njene vladavine bjesnio je vjersko-građanski rat rimokatolika i hugenota, čijem je razbuktavanju znatno doprinijela. Uz podršku pape Grgura Trinaestog organizovala je 1572. pokolj hugenota, poznat kao Vartolomejska noć.
1592. – Rođen indijski car Šah Džehan iz dinastije Mogula, poznat i kao princ Haram, koji je najveći dio vladavine od 1628. do 1658, kad ga je zbacio sin Aurangzeb, posvetio izgradnji mauzoleja Tadž Mahal u svojoj prijestonici Agri na sjeveru Indije. Veleljepno zdanje od bijelog mermera, koje je 20.000 radnika zidalo od 1631. do 1653, posvetio je uspomeni na caricu Mumtaz Mahal i on je poslije smrti 1666. takođe sahranjen tu. Premjestio je 1648. prijestonicu iz Agre u Delhi, gdje je izgradio novi grad Šahdžehanabad.
1762. – Umrla ruska carica Jelisaveta Petrovna Romanov, kćerka Petra Velikog, čiju vladavinu od 1741. nisu obilježile reforme i teritorijalna osvajanja, karakteristični za njenog oca i Katarinu Veliku, koja je postala carica nekoliko mjeseci poslije njene smrti.
1834. – U Kragujevcu izašle “Novine serbske”, prvi srpski informativni list štampan u zemlji, službeno glasilo kneževine Srbije. Prvi urednik Dimitrije Davidović, jedan od najučenijih Srba tog vremena, ubrzo je smijenjen zbog protivljenja autokratiji kneza Miloša Obrenovića.
1855. – Rođen američki pronalazač King Kemp Džilet, koji je izumio nožić za brijanje, kod nas poznat kao “žilet”, prema francuskoj verziji njegovog prezimena.
1858. – Umro austrijski vojskovođa mađarskog porijekla feldmaršal Johan Jozef Radecki, vojni reformator i nacionalni heroj koji je više od pola vijeka u bitkama predvodio austrijske trupe. Učestvovao je u bojevima protiv francuskog cara Napoleona Prvog u Italiji i na Rajni i u gušenju italijanskih ustanaka protiv Austrije 1830, 1831, 1848. i 1849. Poslije pobjeda nad Italijanima 1848. kod Kustoce i 1849. kod Navare imenovan je za guvernera Lombardijsko-venecijanske oblasti.
1869. – Argentinske, brazilske i urugvajske snage zauzele glavni grad Paragvaja Asunsion u ratu takozvane “tročlane alijanse”.
1876. – Rođen njemački državnik Konrad Adenauer, kancelar Zapadne Njemačke od 1949. do 1963, koji je 1947. osnovao Hrišćansko-demokratsku stranku. Do dolaska nacista na vlast 1933. bio je advokat i gradonačelnik Kelna. Politički se reaktivirao poslije kapitulacije Trećeg rajha u Drugom svjetskom ratu, tijesno sarađujući s američkom vojnom upravom, odnosno vladom SAD. Veoma aktivno je učestvovao u stvaranju NATO-a i drugih oblika saradnje zapadnih država.
1895. – Njemački fizičar Vilhelm Konrad Rentgen saopštio da je pronašao iks-zrake, kasnije po njemu nazvane “Rentgenovi zraci”.
1916. – Pred Medovskim zalivom u Albaniji u Prvom svjetskom ratu poslije eksplozije potonuo italijanski brod “Brindizi” s jugoslovenskim iseljenicima iz Kanade i SAD koji su pohitali da pomognu Srbiji i Crnoj Gori u ratu s Centralnim silama. Dobrovoljci su mahom bili Srbi /Crnogorci, Hercegovci i Ličani/ i izvjestan broj Slovenaca. Od eksplozije je poginulo ili se utopilo 390 dobrovoljaca, a 102 su spasena.
1916. – Austrougarski generalštab u Prvom svjetskom ratu naredio ofanzivu na Crnu Goru. Uprkos odlučnom otporu 60.000 slabo opremljenih boraca, austrougarske trupe su poslije jedne sedmice zauzele Cetinje i do 1918. držale Crnu Goru pod okupacijom.
1919. – U Berlinu počeo ustanak predvođen komunističkom organizacijom “Savez Spartaka”, na čelu sa Rozom Luksemburg i Karlom Libknehtom.
1919. – Adolf Hitler osnovao Nacional-socijalističku radničku partiju Njemačke, koja je prigrabila vlast 1933. kad je Hitler poslije izbora postao kancelar. Strahovlada nacističke partije u Njemačkoj i većem dijelu Evrope trajala je do 1945, kad je Njemačka u Drugom svjetskom ratu poražena i bezuslovno kapitulirala.
1925. – Guverner američke države Vajoming postala Neli Tejlor Ros, prva žena na takvom položaju u istoriji SAD.
1928. – Rođen pakistanski državnik Zulfikar Ali Buto, predsjednik Pakistana od 1971. do 1973, kada je postao premijer. U julu 1977. vojnim pučem ga je uklonio general Mohamed Zija ul Hak. Buto je uhapšen, a sud diktatorskog režima Zije u martu 1978. osudio ga je na smrt pod neuvjerljivim optužbama da je naredio ubistva političkih protivnika. Obješen je u aprilu 1979.
1938. – Rođen španski kralj Huan Karlos Prvi, koji je poslije smrti diktatora Fransiska Franka 1975. odlučujuće doprinio uspostavljanju demokratskog poretka u Španiji, iako ga je Franko pripremao da nastavi desničarsku diktaturu.
1942. – Na osnovu sporazuma s nacističkom Njemačkom Prvi korpus bugarske fašističke vojske u Drugom svjetskom ratu započeo okupaciju jugoistoka Srbije. Oko 25.000 bugarskih vojnika zamijenilo je Nijemce u tom dijelu Srbije, a iz Niške Banje je terorom nad srpskim civilima rukovodio štab Korpusa.
1949. – U Moskvi počelo savjetovanje vlada SSSR, Bugarske, Čehoslovačke, Mađarske, Poljske i Rumunije, na kojem je donesena odluka o stvaranju Savjeta za uzajamnu ekonomsku pomoć radi organizacije i usklađivanja dugoročnog razvoja zemalja članica. Iste godine SEV-u je pristupila Albanija, a 1950. Istočna Njemačka.
1961. – Vojna vlada Perua uhapsila stotine ljudi pod optužbom da su komunisti.
1964. – Papa Pavle Šesti i vaseljenski patrijarh Atinagora Prvi sastali se u Jerusalimu, što je od 15. vijeka bio prvi susret jednog rimokatoličkog poglavara s nekim od pravoslavnih patrijarha.
1968. – Aleksander Dubček postao prvi sekretar Centralnog komiteta Komunističke partije Čehoslovačke, umjesto Antonjina Novotnog, i ubrzo je otpočeo proces liberalizacije poznat kao “Praško proljeće” ili “socijalizam s ljudskim likom”. Eksperiment je prekinut vojnom okupacijom Čehoslovačke u koje su trupe Varšavskog pakta ušle u avgustu 1968.
1969. – SSSR lansirao “Veneru 5”, vasionski brod bez ljudske posade u pravcu Venere, a pet dana potom i “Veneru 6”, koji su do te planete stigli 16, odnosno 17. maja.
1971. – Socijalistička vlada Čilea uspostavila diplomatske odnose s Kinom.
1976. – Diktatorski maoistički režim Crvenih Kmera donio novi ustav Kambodže, kojim je naziv zemlje promijenjen u Demokratska Kampućija.
1991. – Umro srpski pisac Vasko Popa, član Srpske akademije nauka i umjetnosti, najprevođeniji srpski pjesnik u drugoj polovini 20. vijeka. Nazivan je jezičkim čudotvorcem i posljednjim velikim originalnim pjesnikom. Djela: zbirke pjesama “Kora”, “Nepočin-polje”, “Sporedno nebo”, “Uspravna zemlja”, “Vučja so”, “Živo meso”, “Kuća nasred druma”, “Rez”, antologija narodnih umotvorina “Od zlata jabuka”, antologija poetskog humora “Urnebesnik”.
1991. – Izvršni komitet SEV ocijenio da je ta organizacija, osnovana 1949, “iscrpila svoje mogućnosti”. Nekoliko sedmica kasnije lideri zemalja članica su i formalno potvrdili gašenje SEV.
1991. – Kuba i SSSR potpisali sporazum kojim je okončana povlašćena međusobna trgovina i ukinute vještački niske cijene.
1996. – Ubijen palestinski terorista Jahja Ajaš, zvani “inženjer”, osumnjičen kao organizator talasa samoubilačkih terorističkih napada u Izraelu u kojima je poginulo desetine jevrejskih civila. Poginuo je pošto je u njegovim rukama u Gazi eksplodirao minirani mobilni telefon.
1997. – Rusija povukla posljednje jedinice Ministarstva odbrane iz Čečenije, privremeno okončavši vojnu kampanju protiv islamskih terorista u toj republici.
2001. – UN saopštile da su “pronađeni dokazi o radioaktivnosti na osam od 11 testiranih područja na Kosovu”.
2004. – U Americi stupio na snagu zakon da svi stranci, koji žele da uđu u SAD, moraju dati otiske prstiju i biti fotografisani.
2006. – Pobunjenici u Iraku ubili 130 lica.
2006. – U akciji EUFOR-a kod Rogatice ubijena Rada Abazović /47/, a teško ranjeni njen sin Dragoljub /11/ i suprug Dragomir Abazović /48/.
2012. – Umro Aleksandar Sizonenko /53/, najviši košarkaš u istoriji. Nekadašnji reprezentativac SSSR-a bio je visok oko dva i po metra. On je zapamćen u Ginisovoj knjizi rekorda zbog svoje visine još od 1991. godine.
2014. – Umro Euzebio da Silva Fereira /Crni panter/, portugalski fudbaler, jedan od najboljih svih vremena.
2018. – Umro Džon Jang, američki pomorski oficir, astronaut i astronautički inženjer, deveti čovjek koji je hodao po površini Mjeseca.
____________________________________________
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, Twitter nalogu i Youtube kanalu – www.ntvarena.com